Deel op social media
Aan het woord is één van de gedupeerden van het toeslagenschandaal. Een jongere die, als kind van gedupeerde ouders, aanspraak kan maken op de zogenaamde ‘kindregeling’ van het ministerie van Financiën.
Het doel van deze regeling is simpel: een vorm van herstel verstrekken aan de kinderen en jongeren aan wie jarenlang onrecht is aangedaan door de overheid. Een invulling vinden die tegemoetkomt aan de diversiteit aan jonge gedupeerden en ervaringen, blijkt echter lastiger. Het zoeken ernaar kost tijd. En in de jaren die verstrijken krijgt de doelgroep waar het eigenlijk om gaat, de jonge gedupeerden van het schandaal, het gevoel dat er niemand naar ze luistert.
Het citaat hierboven is dus geen uitschieter. Bij Diversion hebben we – in opdracht van het ministerie van Financiën – een participatietraject uitgevoerd om te onderzoeken welke invulling er gegeven kan worden aan de kindregeling. Voor verreweg de meeste deelnemers aan dit traject was dit de eerste keer dat zij direct bevraagd werden op hun ervaringen en behoeften rondom het schandaal en bijbehorend herstelproces.
Bij het herstel van de problemen met de kinderopvangtoeslag gaat het vaak over ouders. Maar ook kinderen en jongeren zijn slachtoffer geworden. Voor hen is de kindregeling gemaakt. De kindregeling is een herstelregeling bedoeld als steun in de rug voor kinderen en jongeren.
Ieder mens is uniek. Niet alleen door hoe ze worden geboren, maar juist ook door de eindeloze ervaringen daarna die een mens vormen tot wie die is. Of nooit heeft kunnen worden.
Dit gegeven staat soms op gespannen voet met overheidsbeleid. De overheid zoekt naar beleidsuitvoering die voor zoveel mogelijk mensen toepasbaar is. Niet alleen omdat dat vaak een efficiënte manier is om publiek geld uit te geven, maar ook omdat dat ogenschijnlijk een vorm van eerlijkheid garandeert: alle burgers worden door de overheid hetzelfde behandeld.
Maar wat moet er gebeuren als precies dat laatste duidelijk is misgegaan? Als blijkt dat sommige burgers gruwelijk zijn benadeeld, terwijl anderen daar niks van hebben gemerkt? Als blijkt dat een uniforme en efficiënte aanpak, gebaseerd op aannames en algoritmes, tienduizenden burgers in de schulden drijft, ziek maakt of hun jeugd ontneemt?
Om zoiets te herstellen is het juist belangrijk om terug te grijpen op die unieke, individuele ervaringen. Om te luisteren en te begrijpen waar de wond zit en wat ervoor nodig is om die te helen. Hiervoor moet je in gesprek en vooral durven om de pijnlijke onderwerpen niet uit de weg te gaan.
Pijnlijke onderwerpen bespreekbaar maken om alle facetten van een onderwerp écht te begrijpen is waar wij ons bij Diversion in de afgelopen 20 jaar in gespecialiseerd hebben. Door de mensen centraal te stellen, te onderzoeken wat er echt bij hen speelt, wat ze nodig hebben en dit te vertalen naar beleid en programma’s werken we aan dit soort complexe maatschappelijke vraagstukken. Want, beleid maak je niet voor de mensen die het betreft, maar juist met hen. Lees meer over hoe wij dialoog en participatie organiseren op gevoelige thema’s.
Om te onderzoeken wat er speelt onder jonge gedupeerden van het toeslagenschandaal hebben we een participatietraject opgezet waarbij we persoonlijke een-op-een gesprekken met jongeren hebben gevoerd. Aangevuld met drie bijeenkomsten waarbij we een grotere groep jongeren hebben gesproken.
Het bereiken en betrekken van de gedupeerden van het toeslagenschandaal is een flinke uitdaging. Een groot deel van de doelgroep gelooft niet dat praten nog zin heeft, is wantrouwig of bang voor contact. Velen zijn ‘briefschuw’ geworden. Post van de overheid die op de mat valt is een trauma; de blauwe envelop is voor hen het symbool van jarenlange zorgen en onrecht.
Om te zorgen dat we de jongeren toch konden bereiken hebben we de werving voor het participatietraject overgenomen van het ministerie. Door de communicatie persoonlijk, informeel en ongedwongen te maken, konden we het gevreesde contact per post of een telefoontje van een onbekend nummer vermijden en de jongeren toch bereiken en betrekken bij het traject.
In een traject over een pijnlijk en kwetsbaar thema als het toeslagenschandaal is het extra belangrijk om een veilige, vertrouwde en open sfeer te creëren waarin deelnemers de ruimte voelen om hun verhalen en ervaringen te delen. Tijdens het werven van deelnemers hebben we veel aandacht besteed aan empathie en begrip. Het zijn immers jongeren vol ervaringen en verhalen; geen steriele onderzoeksobjecten.
Tijdens de gesprekken en bijeenkomsten is er extra aandacht gegeven aan het borgen van de anonimiteit. Citaten van deelnemers en aantekeningen van interviews zijn nooit herleidbaar en de post-its waren tijdens sessies de enige vorm van vastleggen. Een ‘stille notulist’ op de achtergrond zou de jongeren namelijk het gevoel kunnen geven dat elk woord geregistreerd wordt: niet echt bevorderlijk voor een veilige sfeer.
In het proces hebben we ook kinderen gesproken die zich echt uit wanhoop hadden aangemeld: zij hebben acuut behoefte aan hulp en pakken iedere kans om die te krijgen. Deze laatste groep hebben wij zo veel mogelijk doorverwezen naar bestaande hulpvoorzieningen.
De drempel om in gesprek te gaan over het toeslagenschandaal is hoog. Toch gaven veel deelnemers aan het als een opluchting te ervaren om hun verhaal te delen, zowel tijdens de interviews als bij de bijeenkomsten.
De deelnemers krijgen tijdens het traject de de kans om echt hun verhaal te doen en eindelijk worden de rollen omgedraaid: nu zijn zij degene waarnaar geluisterd wordt, waar ruimte voor wordt gemaakt en die meebepalen over de toekomst. En met het afsluitende rapport dragen ze bij aan een stevige stok achter de deur: de overheid moet wat met de aanbevelingen die de gesprekken komen.
Tegelijkertijd laat het de deelnemers zien dat de overheid echt begaan is met het herstellen van de schade. En interesse heeft in de persoonlijke ervaringen uit het verleden en visies op de toekomst. Waarom zou de overheid anders zo’n heel traject optuigen om van ze te horen? De vraag naar participatie wordt zo een eerste stap in het bouwen aan een nieuw, onderling vertrouwen.
Naar aanleiding van de dialoog en participatie die we organiseerden voor jonge gedupeerden schreven we het afsluitende rapport ‘Ken ons, help ons’. Het rapport beschrijft de leefwereld en behoeften aan emotioneel herstel van de kinderen en jongeren. De inzichten uit het rapport zijn deels gebruikt in het vormgeven van beleid voor emotioneel herstel van deze jongeren. Wil je dit rapport ontvangen en lezen? Dat kan via deze link.
Maar misschien is het allerbelangrijkste resultaat wel dat het participatietraject gedupeerden van het toeslagenschandaal bij elkaar heeft gebracht. Door de fysieke bijeenkomsten én door het eindrapport vol citaten en ervaringen van lotgenoten. Dit is van belang omdat bij de jongeren een groot gevoel van schaamte heerst. Omdat ze nog nooit duidelijk erkend zijn. Omdat ze niet bekend willen staan als schuldenaars. Omdat ze het gevoel hebben dat het ergens allemaal hun eigen schuld is.
Ondanks deze schaamte bleek dat deelnemers tijdens de bijeenkomsten zeer open en constructief met elkaar spraken. Velen gaven achteraf aan dit als heilzaam te ervaren: ‘Samen sta je sterker, en voel je je minder alleen in jouw situatie.’ Het traject, met gesprekken, bijeenkomsten en eindrapport, liet de jongeren zien dat ze niet alleen zijn. In het toeslagenschandaal heeft iedere gedupeerde jongere een uniek verhaal te vertellen, maar ze hoeven niet alleen het boek te vullen.
Dit is precies waarvoor Diversion is opgericht. De nadruk op dialoog, het maatschappelijk belang, het centraal stellen van de doelgroep en de noodzaak om lastige onderwerpen niet uit de weg te gaan, maar juist te benoemen. Om elkaar beter te begrijpen, maar vooral ook om samen een volgende stap te zetten. Om ook af te sluiten met de woorden van een deelnemer:
Naar aanleiding van het participatietraject dat hier centraal staat hebben we het rapport ‘Ken ons, help ons’ geschreven. Vanaf 2023 werken we – in opdracht van het ministerie van Financiën – aan het Ontwikkelnetwerk Herstel. Dit netwerk is er voor jongeren die geraakt zijn door het toeslagenschandaal, omdat een of beide ouders slachtoffer zijn geworden. Via het ontwikkelnetwerk kunnen jongeren werken aan hun eigen herstel en dat van anderen. Hierin staan de ideeën van jongeren centraal.
Wil je meer weten weten over het ontwikkelnetwerk of ons werk voor jongeren die geraakt zijn door het toeslagenschandaal? Lees dan verder via één van de links.
Informatie voor jongeren
Ben jij als jongere geraakt door het toeslagenschandaal en wil je weten wat de kindregeling precies inhoudt? Op de website Kindregelingvoorjou.nl vind je alle informatie hierover.
Ongevraagd advies
In september 2023 verstuurden wij namens de jongeren een brief aan zowel het ministerie als gemeenten over de ervaring van jongeren met de brede ondersteuning. Deze brief is hier te lezen.
Wil je meer weten over dit onderwerp? Of wil je met ons van gedachten wisselen hoe je dialoog en participatie of burgerparticipatie kunt inzetten voor beter en effectiever beleid? Vul dan onderstaand formulier in, wij nemen dan contact met je op.
Door je gegevens achter te laten ga je akkoord met onze privacyverklaring.
